Kiedy testament jest nieważny?

Kiedy testament jest nieważny?

W obliczu śmierci bliskiej osoby, testament jawi się jako kluczowy dokument regulujący losy pozostawionego majątku. Jego prawidłowe sporządzenie gwarantuje, że ostatnia wola zmarłego zostanie uszanowana. Niestety, nie każdy testament jest ważny w świetle prawa. W niniejszym artykule wyjaśnię, czym jest testament, jakie są przesłanki jego nieważności oraz w jakim terminie można dochodzić swoich praw, powołując się na jego wady.

Kiedy testament jest nieważny? - co to jest testament?

Testament to jednostronna czynność prawna, mocą której osoba fizyczna, zwana testatorem, rozporządza swoim majątkiem na wypadek śmierci. Jest to jedyny przewidziany przez polskie prawo sposób na rozdysponowanie majątku po śmierci w sposób odmienny od reguł dziedziczenia ustawowego. Sporządzić i odwołać testament może wyłącznie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Co istotne, testament musi być sporządzony osobiście – niedopuszczalne jest działanie przez przedstawiciela.

Polski Kodeks cywilny przewiduje kilka form testamentu, z których najpopularniejsze to:

• Testament własnoręczny (holograficzny): W całości spisany pismem ręcznym, podpisany i opatrzony datą przez testatora.

• Testament notarialny: Sporządzony przez notariusza w formie aktu notarialnego.

• Testament allograficzny (urzędowy): Ostatnia wola oświadczona ustnie w obecności dwóch świadków wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.

Istnieją również testamenty szczególne (ustny, podróżny, wojskowy), które można sporządzić jedynie w wyjątkowych, ściśle określonych okolicznościach.

Kiedy testament jest nieważny? - przesłanki nieważności testamentu

Nieważność testamentu może wynikać z dwóch głównych kategorii przyczyn: niezachowania wymogów formalnych oraz wad oświadczenia woli.

Niezachowanie wymogów formalnych to jedna z najczęstszych przyczyn nieważności. Każda forma testamentu ma swoje rygorystyczne wymogi, których niedopełnienie skutkuje jego nieważnością.

Przykładowo:

• Testament własnoręczny napisany na komputerze i jedynie podpisany odręcznie będzie nieważny.

• Brak podpisu testatora pod treścią rozrządzeń w testamencie holograficznym.

• Niezachowanie formy aktu notarialnego dla testamentu notarialnego.

Drugą grupą przyczyn nieważności są wady oświadczenia woli, uregulowane w art. 945 § 1 Kodeksu cywilnego.

Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1. W stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to sytuacji, w których testator z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, ale także przejściowych zaburzeń czynności psychicznych (np. pod wpływem silnych leków, alkoholu, narkotyków czy w stanie agonii) nie był w stanie w pełni świadomie i swobodnie wyrazić swojej rzeczywistej woli.

2. Pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści. Błąd musi być istotny. Przykładowo, testator sporządza testament na rzecz osoby, którą błędnie uważa za swojego krewnego, lub odsuwa od dziedziczenia dziecko, będąc w błędnym przekonaniu o jego nagannym postępowaniu.

3. Pod wpływem groźby. Groźba musi być bezprawna i poważna, czyli taka, która mogła wzbudzić u testatora uzasadnioną obawę, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Testament sporządzony pod przymusem nie odzwierciedla prawdziwej woli spadkodawcy.

Możliwość powołania się na nieważność testamentu z powodu wad oświadczenia woli (opisanych powyżej) jest ograniczona w czasie.

Zgodnie z art. 945 § 2 Kodeksu cywilnego: "Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku."

Oznacza to, że ustawodawca wprowadził dwa terminy:

• Termin 3-letni: Liczony od dnia, w którym osoba zainteresowana (np. spadkobierca ustawowy pominięty w testamencie) dowiedziała się o istnieniu wady oświadczenia woli.

• Termin 10-letni: Jest to termin ostateczny (zawity), liczony od dnia otwarcia spadku (czyli śmierci testatora), po upływie którego nikt nie może już powołać się na nieważność testamentu, nawet jeśli o wadzie dowiedział się później.

Upływ tych terminów powoduje, że traci się uprawnienie do kwestionowania testamentu z powodu wad oświadczenia woli.

Testament jest niezwykle istotnym dokumentem, pozwalającym na świadome ukształtowanie porządku dziedziczenia. Aby jednak wywołał zamierzone skutki prawne, musi być ważny. Nieważność może wynikać zarówno z uchybień formalnych, jak i z wad oświadczenia woli testatora, takich jak brak świadomości, błąd czy groźba. Osoby, które mają interes prawny w podważeniu testamentu, muszą pamiętać o stosunkowo krótkich terminach na dochodzenie swoich roszczeń. Ze względu na skomplikowany charakter spraw spadkowych, w przypadku jakichkolwiek wątpliwości co do ważności testamentu, kluczowe jest zasięgnięcie profesjonalnej porady prawnej.

Jeżeli stoją Państwo przed wyzwaniem związanym z postępowaniem spadkowym, kwestionowaniem ważności testamentu lub potrzebują Państwo pomocy w uregulowaniu spraw majątkowych na przyszłość, zapraszamy do kontaktu.

Kancelaria Adwokacka Adwokata Mariusza Skwarka oferuje kompleksowe wsparcie prawne w zakresie prawa spadkowego. Analizujemy stan faktyczny, oceniamy szanse procesowe i reprezentujemy naszych Klientów przed sądami na każdym etapie postępowania. Zapewniamy profesjonalizm, zaangażowanie i indywidualne podejście do każdej sprawy.

Skontaktuj się z nami, aby umówić się na konsultację i poznać możliwe rozwiązania Twojej sytuacji - tel. +48 665 961 401, e-mail: kancelaria@adwokat-skwarek.pl.