Skarga pauliańska – ochrona wierzyciela przed nielojalnym dłużnikiem

Skarga pauliańska

W obrocie gospodarczym i życiu codziennym nierzadko zdarzają się sytuacje, w których dłużnicy, chcąc uniknąć spłaty swoich zobowiązań, podejmują działania mające na celu wyzbycie się majątku. Przenoszą wartościowe składniki na osoby trzecie – członków rodziny, znajomych czy nowo założone spółki – licząc, że w ten sposób uniemożliwią wierzycielom skuteczną egzekucję. Prawo cywilne przewiduje jednak mechanizm obronny dla pokrzywdzonych wierzycieli, znany jako skarga pauliańska.

Czym dokładnie jest ta instytucja, jakie niesie skutki i kiedy można z niej skorzystać? O tym w dzisiejszym wpisie.

Czym jest skarga pauliańska?

Skarga pauliańska, uregulowana w art. 527 i następnych Kodeksu cywilnego, to specjalny rodzaj powództwa, które może wytoczyć wierzyciel przeciwko osobie trzeciej, która uzyskała korzyść majątkową w wyniku czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Jej celem nie jest unieważnienie samej czynności prawnej (np. umowy darowizny czy sprzedaży) między dłużnikiem a osobą trzecią, ale uznanie tej czynności za bezskuteczną w stosunku do skarżącego wierzyciela.

---

Wierzyciel, który uzyskał korzystny wyrok w sprawie pauliańskiej, może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z przedmiotu, który „wyszedł” z majątku dłużnika, tak jakby ta czynność prawna w ogóle nie miała miejsca – ale tylko w zakresie niezbędnym do zaspokojenia jego roszczenia.

---

Skarga pauliańska - skutki

Głównym i najistotniejszym skutkiem uwzględnienia przez sąd skargi pauliańskiej jest tzw. bezskuteczność względna zaskarżonej czynności prawnej. Oznacza to, że czynność ta (np. sprzedaż nieruchomości, darowizna samochodu) pozostaje ważna i skuteczna w relacji między dłużnikiem a osobą trzecią oraz wobec wszystkich innych osób, jednak staje się bezskuteczna wobec konkretnego wierzyciela, który wytoczył powództwo i wygrał sprawę.

W praktyce daje to wierzycielowi prawo do prowadzenia egzekucji z przedmiotu majątkowego, który formalnie należy już do osoby trzeciej, ale został przez nią nabyty od dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela. Wierzyciel może skierować egzekucję do tego składnika majątku i zaspokoić z niego swoją wierzytelność (z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej), tak jakby ten składnik nigdy nie opuścił majątku dłużnika.

Wierzyciel może dochodzić zaspokojenia tylko do wysokości swojej wierzytelności wobec pierwotnego dłużnika.

Skarga pauliańska - przesłanki

Aby wierzyciel mógł skutecznie skorzystać ze skargi pauliańskiej, muszą zostać spełnione łącznie następujące przesłanki ogólne:

1. Istnienie konkretnej, zaskarżalnej wierzytelności pieniężnej wierzyciela wobec dłużnika.

2. Dokonanie przez dłużnika czynności prawnej (np. umowy sprzedaży, darowizny, obciążenia majątku) z osobą trzecią, na skutek której osoba ta uzyskała korzyść majątkową.

3. Działanie dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli – oznacza to, że wskutek dokonanej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed dokonaniem czynności. Niewypłacalność rozumiana jest tu jako stan, w którym majątek dłużnika nie wystarcza na pokrycie jego zobowiązań.

4. Świadomość dłużnika, że działał z pokrzywdzeniem wierzycieli.

5. Wiedza lub możliwość dowiedzenia się przez osobę trzecią (przy zachowaniu należytej staranności), że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

   
   

Ustawodawca różnicuje sytuację w zależności od charakteru czynności prawnej, zwłaszcza w kontekście ostatniej przesłanki (wiedzy osoby trzeciej):

• Przeniesienie majątku bezpłatnie (np. darowizna):

  W przypadku, gdy osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie (np. na podstawie umowy darowizny), sytuacja wierzyciela jest znacznie ułatwiona. Zgodnie z art. 528 KC, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba trzecia nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, 1 że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. 2 Wystarczy więc udowodnić pozostałe przesłanki (wierzytelność, czynność dłużnika, pokrzywdzenie, świadomość dłużnika). Ciężar udowodnienia dobrej wiary przez obdarowanego jest tu praktycznie niemożliwy do podniesienia.  

  
  

• Przeniesienie majątku odpłatnie (np. sprzedaż):

  Gdy czynność prawna miała charakter odpłatny (np. umowa sprzedaży, zamiany), wierzyciel co do zasady musi udowodnić, że osoba trzecia wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o tym, że dłużnik działał z zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 1 KC). Jest to często najtrudniejszy element do udowodnienia.

  Ustawodawca wprowadza tu jednak istotne domniemania prawne, które ułatwiają zadanie wierzycielowi (art. 527 § 2 KC):

  
  

  • Domniemywa się, że osoba trzecia wiedziała o zamiarze dłużnika, jeśli pozostaje z nim w bliskim stosunku (np. małżeństwo, pokrewieństwo, powinowactwo, ale także bliskie relacje faktyczne).

  • Domniemywa się również wiedzę osoby trzeciej, jeśli jest ona przedsiębiorcą pozostającym z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych. W tych przypadkach to osoba trzecia musi udowodnić, że mimo bliskich relacji lub stałych stosunków gospodarczych, nie wiedziała i nie mogła się dowiedzieć o zamiarze pokrzywdzenia wierzycieli przez dłużnika.

• Pozostałe przypadki i domniemania:

  • Art. 529 KC wprowadza kolejne ułatwienie dla wierzyciela: domniemywa się, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, jeżeli był niewypłacalny lub stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny (niezależnie od tego, kto był obdarowanym).

    
    

  • Możliwe jest również zaskarżenie czynności dokonanej przez dłużnika zanim jeszcze powstała wierzytelność (np. dłużnik wyzbywa się majątku, wiedząc, że za chwilę zaciągnie duże zobowiązanie). Jest to tzw. skarga pauliańska dotycząca przyszłych wierzycieli (art. 530 KC), ale wymaga udowodnienia, że dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli, a osoba trzecia o tym zamiarze wiedziała.

    
    
    
    

Warto pamiętać o terminie zawitym – wierzyciel może wystąpić ze skargą pauliańską w ciągu 5 lat od daty dokonania zaskarżonej czynności prawnej (art. 534 KC).

Skarga pauliańska to ważne narzędzie w arsenale wierzyciela, pozwalające na przeciwdziałanie nielojalnym praktykom dłużników. Choć jej zastosowanie wymaga spełnienia określonych przesłanek i często wiąże się ze skomplikowanym postępowaniem dowodowym, jej skuteczne wykorzystanie może być jedyną drogą do odzyskania należnych środków. W przypadku podejrzenia, że dłużnik wyzbywa się majątku w celu uniknięcia egzekucji, warto skonsultować się z prawnikiem w celu analizy możliwości skorzystania ze skargi pauliańskiej. Jeżeli szukasz pomocy w takiej sprawie zachęcam do kontaktu telefonicznego: +48 665 961 401 lub też za pośrednictwem poczty elektronicznej: kancelaria@adwokat-skwarek.pl