Przywłaszczenie (art. 284 k.k.) – Czym różni się od kradzieży i co za nie grozi?

Przywłaszczenie

Pożyczyłeś komuś narzędzia, a ten ktoś teraz unika kontaktu i nie chce ich oddać? A może znalazłeś na ulicy portfel i zastanawiasz się, jakie są prawne konsekwencje jego zatrzymania?

W obu tych sytuacjach możemy mieć do czynienia z przestępstwem przywłaszczenia, uregulowanym w art. 284 Kodeksu karnego. Choć potocznie często mylone z kradzieżą, przywłaszczenie to zupełnie inne przestępstwo, którego kluczowym elementem nie jest zabór mienia, lecz włączenie do swojego majątku rzeczy, którą już legalnie posiadamy.

W niniejszym wpisie wyjaśnię, na czym polega ten czyn, jakie są jego rodzaje i co grozi za jego popełnienie.

Czym dokładnie jest przywłaszczenie?

Zgodnie z art. 284 § 1 Kodeksu karnego, przywłaszczenie polega na rozporządzeniu cudzą rzeczą ruchomą lub prawem majątkowym jak właściciel. Brzmi skomplikowanie? W praktyce oznacza to, że sprawca, który wszedł w posiadanie danej rzeczy w sposób legalny (np. pożyczył ją, wynajął lub nawet znalazł), w pewnym momencie postanawia zatrzymać ją dla siebie, wyłączając tym samym prawa rzeczywistego właściciela.

Kluczowy jest tutaj zamiar włączenia cudzej rzeczy do swojego majątku (tzw. animus rem sibi habendi). Nie jest przywłaszczeniem sytuacja, gdy spóźniamy się z oddaniem pożyczonej książki. Staje się nim jednak moment, w którym postanawiamy tę książkę sprzedać, podarować komuś innemu lub po prostu definitywnie odmówić jej zwrotu, traktując ją jak własną.

Przywłaszczenia nie należy mylić z przewłaszczeniem (cywilną instytucją polegającą na przeniesieniu prawa własności na wierzyciela w celu zabezpieczenia spłaty długu).

Ważne! Przewłaszczenie jest co do zasady przestępstwem ściganym z oskarżenia publicznego. Oznacza to, że organy ścigania, w przypadku uzyskania informacji o zdarzeniu, powinny działać z urzędu. Wygląda to jednak inaczej w przypadku przestępstw popełnionych przez sprawcę na szkodę osoby najbliższej. W takiej sytuacji ściganie przewłaszczenia odbywa się wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego.

Przywłaszczenie (art. 284 k.k.) a kradzież (art. 278 k.k.) – Kluczowa różnica

To najczęściej mylone pojęcia. Różnica jest fundamentalna i sprowadza się do jednego elementu: zaboru.

• Kradzież (art. 278 k.k.): Polega na zaborze cudzej rzeczy w celu jej przywłaszczenia. Oznacza to, że sprawca nie był wcześniej w posiadaniu tej rzeczy – musiał ją komuś "zabrać" (np. wyjąć portfel z kieszeni, zabrać rower spod sklepu).

  
  

• Przywłaszczenie (art. 284 k.k.): Nie ma elementu zaboru. Sprawca już w momencie popełnienia czynu legalnie dysponował rzeczą (np. trzymał pożyczony laptop, zarządzał powierzonymi pieniędzmi). Przestępstwo polega na zmianie jego nastawienia i potraktowaniu tej rzeczy jak swojej.

  
  

Przykład: Jeśli pracownik bierze z biurka kolegi jego prywatny telefon i chowa go do kieszeni, jest to kradzież. Jeśli jednak kolega sam pożycza mu telefon na czas rozmowy, a pracownik następnie odmawia jego zwrotu i wystawia go na sprzedaż – jest to przywłaszczenie.

Sprzeniewierzenie, czyli przywłaszczenie rzeczy powierzonej (art. 284 § 2 k.k.)

Kodeks karny wyróżnia kwalifikowany (surowiej karany) typ przywłaszczenia, często nazywany sprzeniewierzeniem. Dotyczy on przywłaszczenia rzeczy powierzonej.

Rzecz powierzona to mienie, które sprawca otrzymał na podstawie konkretnej umowy lub stosunku prawnego, który zobowiązywał go do zwrotu lub określonego działania (np. umowa przechowania, najmu, leasingu, zarządzania majątkiem). Sprawca nadużywa w tym wypadku szczególnego zaufania, jakim obdarzył go właściciel.

Praktyczne przykłady sprzeniewierzenia:

• Kasjer pobierający gotówkę z kasy i przeznaczający ją na własne wydatki.

• Leasingobiorca, który sprzedaje samochód będący przedmiotem umowy leasingu, nie mając do tego prawa.

• Prezes zarządu spółki, który przelewa środki firmy na swoje prywatne konto (choć tutaj w grę mogą wchodzić także inne, surowiej karane przestępstwa gospodarcze).

Przywłaszczenie rzeczy znalezionej

Warto również wspomnieć o art. 284 § 3 k.k., który dotyczy przywłaszczenia rzeczy znalezionej. Jeśli znajdziemy wartościowy przedmiot (np. telefon, portfel z dokumentami, gotówkę) i nie podejmiemy żadnych kroków w celu odnalezienia właściciela lub przekazania rzeczy odpowiednim organom (np. Policji lub do biura rzeczy znalezionych), możemy zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej.

Co grozi za przywłaszczenie? Sankcje karne

Wysokość kary zależy od kwalifikacji czynu oraz wartości przywłaszczonego mienia:

1. Typ podstawowy (art. 284 § 1 k.k.): Przywłaszczenie cudzej rzeczy ruchomej lub prawa majątkowego – podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

   
   

2. Sprzeniewierzenie (art. 284 § 2 k.k.): Przywłaszczenie rzeczy powierzonej – jest zagrożone surowszą karą: od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności.

   
   

3. Typ uprzywilejowany (art. 284 § 3 k.k.): Wypadek mniejszej wagi lub przywłaszczenie rzeczy znalezionej – sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

   
   

Ważne! Jeśli wartość przywłaszczonej rzeczy nie przekracza 800 zł (stan na listopad 2025 r.), czyn nie jest przestępstwem, lecz wykroczeniem (art. 119 kodeksu wykroczeń), za które grozi kara aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny.

Dlaczego w sprawie o przywłaszczenie potrzebuję adwokata?

Przywłaszczenie to poważne przestępstwo, za które grozi surowa kara. Obrona w tego typu sprawach często koncentruje się na wykazaniu, że sprawca nie działał z zamiarem trwałego włączenia rzeczy do swojego majątku. Jako adwokat specjalizujący się w prawie karnym:

• Dokładnie analizuję materiał dowodowy, w szczególności umowy (np. najmu, pożyczki) i okoliczności wejścia w posiadanie mienia.

  
  

• Weryfikuję, czy działanie klienta faktycznie wypełniło znamiona przestępstwa, czy też ma charakter wyłącznie cywilnoprawny (np. spór o zwrot długu).

  
  

• Podejmuję działania w celu wykazania braku zamiaru przywłaszczenia.

  
  

• Negocjuję z organami ścigania i pokrzywdzonym, dążąc do ugodowego zakończenia sporu lub, jeśli to możliwe, do warunkowego umorzenia postępowania.

  
  

Zarówno jeśli jesteś osobą pokrzywdzoną, której mienie zostało przywłaszczone, jak i osobą, której postawiono zarzut z art. 284 k.k., kluczowe jest szybkie podjęcie właściwych działań.

Jeśli postawiono Ci zarzut przywłaszczenia lub sprzeniewierzenia, albo jeśli padłeś ofiarą takiego czynu, nie czekaj. Skontaktuj się ze mną. Przeanalizuję Twoją sytuację, przedstawię możliwe scenariusze działania i zapewnię profesjonalną reprezentację na każdym etapie postępowania karnego.